Nói tới con trai (họ nhà hến, trùng trục…) trên đất Bắc, nhất là khu vực Hà Nội, thì có lẽ không đâu bì được với loại trai sinh sống ở Hồ Tây, bởi những con trai dưới mặt nước hồ này nổi tiếng là béo, ngon. Ngay từ khi còn nhỏ, tôi đã từng được nghe nhiều người kể về Hồ Tây và những con trai. Trai ở đây nhiều lắm và nó sinh sản rất nhanh nên người ta bắt đi mỗi ngày khá nhiều mà vẫn không xuể. Từ con trai có thể chế biến ra nhiều món ăn ngon như canh trai nấu rau, trai xào hành răm, trai nấu canh chua, và ngon nhất phải kể tới món cháo trai!
Khi tôi còn nhỏ, người dân làng tôi sau những giờ bươn chải lao động vất vả nơi vườn hoa, ruộng lúa thường dành một chút thời gian lội xuống hồ để bắt một mớ trai mang về cải thiện cho bữa ăn của gia đình. Trẻ con thì hay chọn những buổi trưa, nhất là trưa hè để tắm hồ bắt trai, vì không những có trai mang về nấu ăn mà còn thỏa chí tắm táp bơi lội. Cháo trai không chỉ ngon tuyệt với trẻ con mà ngay cả người lớn cũng ưa thích vì dễ ăn, dễ tiêu hóa.
Những hôm có trai bắt về, nếu ít thì mẹ tôi đem nấu canh rau, canh chua để cả nhà ăn kèm với cơm, còn hễ bắt được nhiều thì nấu một nồi cháo trai vào trưa hôm sau cho cả nhà thưởng thức. Cách thức chế biến cháo trai lại rất đơn giản, rửa sạch trai cho hết đất bám ngoài vỏ rồi bỏ vào xoong luộc tới khi nước sôi bồng lên, các con trai há miệng rộng ra là được. Nước trai có màu đục tựa nước vo gạo được gạn ra một cái chậu thau sạch, số thịt trai được mang nặn ruột, phân, rửa sạch sẽ rồi thái nhỏ. Trước khi bỏ thịt trai vào xào săn là công đoạn phi hành lá, hoặc hành khô với mỡ cho thơm lên. Số nước luộc trai được gạn phần nước sạch, bỏ cặn rồi cho một lượng gạo tẻ vào nấu cho nhừ. Gạo có thể để nguyên hạt. Ngon hơn cả là giã dập làm đôi, làm ba hạt gạo cho chóng nhừ và tạo độ sánh. Khi đun nồi cháo phải nhỏ lửa, quấy đều tay liên tục để tránh bị cháy xém ở đáy nồi làm cháo bị khê, ăn sẽ mất ngon. Lúc cháo nhừ rồi, nêm số thịt trai đã xào đậm đà của mắm, gia vị vào quấy đều khoảng mươi phút là được. Loại gia vị đặc trưng làm nên nồi cháo trai ngon, hấp dẫn là hành lá, răm, ớt bột khô, tiêu.
Cháo trai dễ ăn, bổ và nó còn có tác dụng chữa chứng đổ mồ hôi trộm. Ăn cháo trai mà thiếu món quẩy chiên giòn thì cũng mất đi vị đủ đầy của món cháo. Món này ăn vào mùa nào cũng ngon, nhưng ăn nóng vào mùa đông là tuyệt nhất vì cái lạnh sẽ bị xua đi khi bát cháo nghi ngút khói khiến ta ấm lòng. Tôi chẳng thể nhớ nổi mình đã từng ăn bao nhiêu lần món cháo trai Hồ Tây nhưng có thể nói là quá nhiều và chưa khi nào cảm thấy ngán.
Ngày nay, dân làng tôi cũng như nhiều làng quanh bờ Hồ Tây đã đô thị hóa và trở thành phố, vì vậy mà chẳng ai lội hồ bắt trai nữa. Dưới hồ vẫn có khá nhiều người mò trai, bắt ốc mưu sinh, nhưng họ đều đến từ các tỉnh lân cận. Trai họ bắt lên bán cho nhu cầu tiêu dùng của mọi người dân. Khá nhiều thương lái mua trai được vớt lên từ Hồ Tây để chế biến cháo trai bán. Vì thế mà tôi cũng như nhiều người thích món cháo này vẫn được thưởng thức thường xuyên. Ở dọc đường Thụy Khuê, quanh khu chợ Bưởi, hay trong khu phố cổ, có nhiều quán hàng cố định bán món cháo trai vào tầm giờ cuối chiều. Đó còn chưa kể không ít các hàng cháo gánh rong ruổi sẵn sàng phục vụ nhu cầu tận nơi của khách.
Nguyễn Long
