Hoàng Xuân Phương -
Loài kiến đang trở thành chìa khóa cho một giải pháp chống lại các loài vi khuẩn kháng thuốc, gọi là vi khuẩn kháng – kháng sinh. Trên thế giới, mỗi năm có trên 700.000 người chết liên quan đến tình trạng này trong khi kháng sinh là biện pháp cuối cùng để bảo đảm sự sống cho bệnh nhân.
Nhưng điều ngạc nhiên là các nhà nghiên cứu lại tìm kiếm những thứ thuốc kháng sinh chưa bị kháng thuốc ngay trên loài kiến, vốn rất phổ biến trong môi trường tự nhiên. Họ đã tìm thấy nhiều loài kiến có thể nuôi dưỡng vi khuẩn trong mình, tập trung thành đám bột trắng như hạt đường ở dưới lưng, để chống lại các loài nấm thâm nhập vào ổ kiến, các loài vi trùng gây hại cho chúng, và đó chính là những thứ thuốc kháng sinh. Cuộc nghiên cứu đã lập nên được danh sách của khoảng 200 loài kiến, chủ yếu là các loài kiến ăn lá cây ở vùng nhiệt đới. Các loài này tập trung những cọng lá rơi hay cắt những lá còn tươi đưa về ổ để nhờ các loài nấm mà chúng đã nuôi trồng phân hủy thành mùn hữu cơ, trở thành thức ăn khoái khẩu cho chúng.
Nhưng trong nhiều trường hợp xuất hiện các loài nấm lạ mang theo những con vi trùng đến tấn công phá hủy ổ kiến, giết chết các loài nấm có ích và tấn công gây bệnh cho cả loài kiến. Lúc này những con vi khuẩn sống ký sinh dưới lưng kiến bắt đầu xuất hiện, giết chết nấm lạ và các vi khuẩn độc hại, cứu sống ký chủ. Sự cộng sinh giữa kiến và vi khuẩn kháng khuẩn đã diễn ra hàng chục triệu năm, và nay các dòng vi khuẩn này đã trở nên ổn định để có thể nuôi cấy thành thứ thuốc kháng khuẩn cho con người vốn cũng là nạn nhân của nấm và vi trùng như các loài kiến.
Lộ trình tìm kiếm kháng sinh từ loài kiến đã bắt đầu từ một chuyên gia nghiên cứu về kiến, giáo sư Cameron Currie tại Đại học Wisconsin – Madison. Ông nói rằng kháng kháng sinh đang trở thành vấn đề lớn. Nhưng việc tìm kiếm kháng sinh bằng cách thu thập vi khuẩn trong đất theo công nghệ cũ đòi hỏi rất nhiều công phu và rất tốn kém. Trung bình khoảng một triệu dòng vi khuẩn mới có thể có một dòng triển vọng để nuôi cấy thành thuốc kháng sinh mới. Ngược lại, trong các ổ kiến người ta có thể tìm được trung bình một dòng triển vọng trong số 15 dòng nghiên cứu.
Các nhà nghiên cứu cho biết những hóa chất mà những con vi khuẩn ký sinh dưới lưng kiến tiết ra để giết các vi khuẩn thù địch có khả năng kháng sinh rất mạnh, và việc thử nghiệm trên các loài vật đối với những hóa chất trích lập từ đó đã tiến khá xa để có thể sẵn sàng bào chế thành thuốc cho người, sẵn sàng cho các thử nghiệm lâm sàng. Các loài kiến như Apterostigma gốc Panama đã được mang về Đại học Harvard để nuôi dưỡng và phân lập lấy thuốc kháng sinh. Những phân lập trước đó từ vi khuẩn ký sinh trên kiến cũng đã nhắm tới việc sử dụng chúng để sản xuất các loại thuốc chống ung thư.
Cùng với nhiều đồng nghiệp, nhà sinh vật học Cameron Currie cũng là người đã phát hiện ra vai trò của chủng vi khuẩn Actinobacteria ký sinh nơi nhiều loài côn trùng giúp cho ký chủ chống chọi lại các bệnh tật. Chúng ta đang đứng trước cơ hội không ngờ khi chính sự đa dạng sinh học là chìa khóa để sản xuất ra các loại thuốc cứu sống con người. Với việc công bố vi khuẩn kháng – kháng sinh là một đại dịch, các tổ chức quốc tế và các quốc gia có nhiệm vụ hỗ trợ cho những nghiên cứu triển vọng nhất, trong đó có việc sản xuất kháng sinh từ các loài kiến.
