(SGTT) - Rắn là một trong những nhóm động vật đang đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng cao, nhiều loài được xếp vào Sách đỏ Việt Nam. Tuy nhiên, do gắn liền với những biểu tượng huyền bí và nỗi sợ lâu đời, rắn thường bị nhiều người e dè. Làm thế nào để xóa bỏ những định kiến này đồng thời bảo tồn và khai thác hiệu quả giá trị to lớn mà loài động vật này mang lại?
Trong buổi trò chuyện với nhà báo Hồng Văn trong chương trình “Đối thoại” của KTSG Online, Trung tá, bác sĩ quân y Lê Văn Tâm đã chia sẻ những góc nhìn mới về loài rắn thông qua những kiến thức, kinh nghiệm làm việc tại Trung tâm Nuôi trồng Nghiên cứu Chế biến Dược liệu Cục hậu cần Quân khu 9. Nơi này còn có một tên gọi nổi tiếng khác là Trại rắn Đồng Tâm.
Trong tâm thức của nhiều người, rắn luôn gắn liền với những hình ảnh đáng sợ và nguy hiểm. Tuy nhiên, dưới góc độ khoa học và môi trường, rắn lại mang một giá trị to lớn không chỉ trong hệ sinh thái mà còn trong y học và nghiên cứu.
Tại Việt Nam, Trại rắn Đồng Tâm hay còn gọi là Trung tâm Nuôi trồng Nghiên cứu Chế biến Dược liệu Cục Hậu cần Quân khu 9 là một ví dụ cho nỗ lực bảo tồn và khai thác giá trị của loài động vật đặc biệt này.
Trại rắn Đồng Tâm tọa lạc tại xã Bình Đức, huyện Châu Thành, tỉnh Tiền Giang, cách thành phố Mỹ Tho khoảng 9km về phía Tây. Nơi đây nuôi dưỡng và bảo tồn hơn 40 loài rắn, trong đó có hơn 8 loài rắn độc, đặc biệt là loài rắn hổ mang đất và rắn hổ chúa.
Đây không chỉ là nơi nuôi dưỡng và bảo vệ các loài rắn khỏi nguy cơ tuyệt chủng mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc cân bằng hệ sinh thái và nghiên cứu khoa học.
Theo Trung tá Lê Văn Tâm, cơ sở có ba chức năng chính, gồm nghiên cứu khoa học, điều trị rắn cắn, thứ ba là sản xuất thuốc y học dân tộc. Ngoài ra, trại cũng kết hợp du lịch sinh thái để tạo điều kiện cho mọi người đến tham quan, học hỏi và nghiên cứu. Đặc biệt, từ các loài động thực vật được bảo tồn, trại rắn đã nghiên cứu và sản xuất nhiều loại thuốc quý, phục vụ sức khỏe cho quân dân.
Bên cạnh đó, trại rắn Đồng Tâm đã được biết đến rộng rãi với vai trò cứu chữa người bị rắn cắn. Tại đây, có một khoa chuyên biệt để tiếp nhận và điều trị các trường hợp này. Mỗi năm, trung tâm này tiếp nhận khoảng 1.200-1.300 bệnh nhân đến điều trị.
Từ nọc rắn thu được từ quá trình bảo tồn, trại rắn phối hợp với Viện Vaccine và Sinh phẩm y tế tại Nha Trang để sản xuất huyết thanh kháng nọc rắn và các sản phẩm khác.
Ngoài huyết thanh, trại rắn Đồng Tâm cũng đã chuyển hóa nhiều bộ phận của rắn thành những sản phẩm có giá trị. Tuy nhiên, việc cân bằng giữa bảo tồn và sản xuất luôn là thách thức.
“Chúng tôi phải song song với hai nhiệm vụ đó. Chúng tôi phải có kế hoạch làm sao trong đó công tác bảo tồn, phát triển và sử dụng của các sản phẩm từ các chương trình bảo tồn có hiệu quả, đúng pháp luật, khoa học, hợp lý”, ông Tâm chia sẻ.
Ngoài vai trò bảo tồn và nghiên cứu, trại rắn còn là điểm đến nổi tiếng, thu hút hơn 200.000 lượt khách du lịch mỗi năm. Nơi đây tạo cơ hội cho người dân, sinh viên, và các nhà khoa học tham quan, học tập và tìm hiểu về sự đa dạng sinh học. Qua các hoạt động tuyên truyền và hợp tác với các trường đại học, trung tâm đang góp phần thay đổi nhận thức của cộng đồng, giúp họ hiểu rõ hơn về giá trị của loài rắn và loại bỏ những định kiến sai lầm.
Từ lâu, rắn thường bị gắn với hình ảnh nguy hiểm và độc hại, tạo ra tâm lý sợ hãi trong cộng đồng. Đa số mọi người, khi thấy rắn, lập tức nghĩ đến nguy cơ bị cắn với hậu quả nghiêm trọng, thậm chí là tử vong. Tuy nhiên, cái nhìn này chỉ phản ánh một phần nhỏ về vai trò của loài rắn trong tự nhiên và đối với con người.
Theo Trung tá Lê Văn Tâm, ở góc độ khoa học, rắn đóng vai trò thiết yếu trong việc cân bằng hệ sinh thái, đặc biệt ở các nước nông nghiệp như Việt Nam. Rắn giúp kiểm soát số lượng chuột, một trong những loài gây hại lớn cho mùa màng.
Đặc biệt, rắn còn mang lại giá trị lớn trong nghiên cứu y học. Các bộ phận từ nọc, da, xương đến thịt rắn đều có ứng dụng quan trọng trong sản xuất dược phẩm, phục vụ sức khỏe cộng đồng.
Theo ông Tâm, để bảo tồn loài rắn hiệu quả, cần nhìn nhận chúng một cách toàn diện để vừa thấy được tác hại vừa nhận ra những lợi ích to lớn mà các loại rắn mang lại cho môi trường và y học. Chỉ khi hiểu rõ, con người mới có thể xây dựng những chiến lược bảo tồn hiệu quả cho các loài rắn quý hiếm như rắn hổ đất, rắn hổ mang, góp phần bảo vệ sự đa dạng sinh học và cân bằng hệ sinh thái.
Hiện tại, trại rắn Đồng Tâm đang thực hiện hai nhiệm vụ quan trọng là bảo tồn và khai thác loài rắn. Một trong những thách thức lớn là làm thế nào để cân bằng giữa việc bảo tồn và khai thác hợp lý giá trị của rắn.
Trung tá Lê Văn Tâm cho rằng, để các dự án bảo tồn và khai thác hợp lý các loài động thực vật, đặc biệt là rắn, thành công, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà nước và người dân.
Cụ thể, mọi chương trình hay đề án về bảo tồn và khai thác rắn đều phải đặt dưới sự giám sát và hỗ trợ của chính phủ, cùng sự tham gia tích cực của cộng đồng. Sự hợp tác này sẽ đảm bảo các hoạt động bảo tồn và khai thác được thực hiện đúng pháp luật, khoa học và bền vững.
Một yếu tố then chốt để đạt hiệu quả là đẩy mạnh công tác tuyên truyền. Theo ông Tâm, người dân cần được cung cấp đầy đủ thông tin về giá trị của rắn, không chỉ là nguy cơ từ nọc độc mà còn là lợi ích mà chúng mang lại cho hệ sinh thái, nghiên cứu khoa học và kinh tế. Điều này sẽ giúp thay đổi nhận thức, từ sợ hãi chuyển sang ủng hộ và tham gia bảo tồn.
Bên cạnh đó, việc phổ biến và thực thi các chính sách, quy định liên quan đến bảo vệ động vật hoang dã là điều cần thiết. Các nghị định, thông tư và chính sách quản lý phải được tuyên truyền rộng rãi, đảm bảo sự tuân thủ của cá nhân và tổ chức trong công tác bảo tồn. Đồng thời, việc áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế về bảo vệ động thực vật sẽ giúp nâng cao hiệu quả và uy tín của các hoạt động này.
Khi có sự đồng lòng giữa nhà nước, người dân và các tổ chức, việc bảo tồn và khai thác giá trị từ rắn không chỉ mang lại lợi ích trước mắt mà còn góp phần bảo vệ tài nguyên thiên nhiên cho các thế hệ mai sau.
Ảnh: Ngọc Khuyến - Trình bày: Thu Trang
