(SGTT) - Còn ba tháng nữa mới đến Tết Trung thu 2025, nhưng cơ quan quản lý đã cảnh báo về tình trạng bánh Trung thu nhà làm bán tràn lan trên mạng xã hội. Nhưng tiếp cận và giải quyết các rủi ro an toàn thực phẩm từ các món nhà làm và bày bán trực tuyến là câu chuyện dài tập, không chỉ ở Việt Nam.
- TPHCM: Sản phẩm từ thiên nhiên, quà tặng handmade hút khách dịp 20-10
- Bánh Trung thu handmade "vào mùa"
Các quy định về an toàn thực phẩm tại Việt Nam hình thành từ hai nền tảng chính là Luật An toàn thực phẩm 2010, Nghị định 15/2018 và các điều sửa đổi, bổ sung. Các quy định này áp dụng đối với các món ăn chế biến tại nhà và bán trực tuyến.
Tuy nhiên kinh doanh bán đồ ăn vặt trực tuyến là hình thức kinh doanh thực phẩm nhỏ lẻ, theo quy định tại khoản 1 điều 12 Nghị định 15/2018, nên không cần phải có giấy phép vệ sinh an toàn thực phẩm. Tuy nhiên, phải tuân thủ các yêu cầu về điều kiện bảo đảm an toàn thực phẩm tương ứng(1).
Khoảng đầu thập niên 2000, một trường tiểu học ở Springvale - khu vực đông người Việt ở phía Đông Nam Melbourne, Úc - gửi thư mời phụ huynh giúp trường gây quỹ tại lễ hội ẩm thực của trường. Khác với mọi năm, ngoài lá thư mời hòa nhã, trường “tống đạt” thêm tờ giấy, yêu cầu các gia đình, nếu tham gia, cần nộp thêm food permit (chứng nhận an toàn thực phẩm).
Để có giấy phép này, phụ huynh buộc phải đi học khóa học ngắn. Nhà trường cho hay nếu phụ huynh là chủ doanh nghiệp thực phẩm hay nhà hàng còn phải chịu trách nhiệm về giám sát và xin phép chứng nhận nơi chế biến an toàn.
Luật tiêu chuẩn thực phẩm Úc - New Zealand (ANZFSC) gồm hai cụm chính, một là với khâu chế biến và nhân sự liên quan (tiêu chuẩn 3.2.2), hai là nơi chế biến và thiết bị (tiêu chuẩn 3.2.3). Luật áp dụng đối với cả doanh nghiệp thực phẩm (công ty hoặc nhà hàng), các hộ bán hàng tại nhà và bán trực tuyến…
Với hộ kinh doanh, luật quy định phải có khu vực tách biệt giữa khu sinh hoạt và bếp gia đình với hoạt động kinh doanh, kho lưu trữ riêng và không có vật nuôi trong khu chế biến. Các tiêu chuẩn có hiệu lực từ cuối năm 2023 hoặc 2024 còn yêu cầu các nơi chuẩn bị hoặc phục vụ thực phẩm không đóng gói, dễ hỏng và ăn liền phải có người giám sát an toàn thực phẩm có chứng chỉ, người xử lý được đào tạo và khả năng quản lý rủi ro an toàn thực phẩm.
Với thực phẩm đóng gói, người bán phải tuân thủ quy định về ghi nhãn, gồm các thông tin về dinh dưỡng, thành phần, hạn sử dụng, hướng dẫn sử dụng và bảo quản, và chất gây dị ứng…
Số cửa hàng bán đồ ăn trên các nền tảng công nghệ tăng vọt tại Việt Nam sau mùa dịch Covid-19, tạo sinh kế cho nhiều người mất thu nhập. Sau dịch, thói quen mua sắm của người tiêu dùng thay đổi. Thị trường bánh Trung thu tại Việt Nam chuyển dịch mạnh mẽ từ kênh bán lẻ truyền thống sang các sàn thương mại điện tử.
Theo báo cáo tháng 9-2024 của nền tảng dữ liệu Metric Việt Nam, Shopee, Lazada, Tiki, TikTok Shop và Sendo là năm kênh phân phối của mùa bánh 2024. Tổng doanh thu của năm sàn đạt 59,2 tỉ đồng, tăng 103,4% so với năm trước đó. Phân khúc giá tầm trung 100.000-150.000 đồng chiếm phần lớn doanh thu.
Metric ghi nhận xu hướng bánh handmade (thủ công, làm tại nhà) với các thiết kế sáng tạo và chất lượng vượt trội đã thu hút một lượng lớn khách hàng trẻ, đặc biệt trên TikTok Shop và Shopee. Báo cáo viết: “Người tiêu dùng đang tìm kiếm sự khác biệt và cá nhân hóa, thay vì các loại bánh trung thu công nghiệp quen thuộc… Nhiều nhà bán lẻ nhỏ lẻ đã tận dụng sự lan tỏa của các nền tảng video ngắn như TikTok để giới thiệu sản phẩm và kết nối với người tiêu dùng”(2).
Mùa bánh Trung thu năm nay đang đến gần, xu hướng mua hàng trực tuyến được dự báo sẽ tiếp tục tăng trưởng. Tuy vậy, “bánh nhà làm thì để nhà ăn, còn muốn bán ra thị trường thì bắt buộc phải tuân thủ các quy định”, bà Phạm Khánh Phong Lan, Giám đốc Sở An toàn thực phẩm TPHCM, phát biểu tuần rồi. Bà nói người bán cần giấy tờ chứng minh nguồn gốc nguyên liệu đầu vào, giấy khám sức khỏe của người trực tiếp chế biến… Bà khẳng định bán bánh không có giấy tờ, không đảm bảo điều kiện an toàn thực phẩm chắc chắn sẽ bị xử lý nghiêm(3).
Các nước Đông Nam Á đạt nhiều tiến bộ trong quản lý rủi ro an toàn thực phẩm, cả với các món nhà làm và bán trực tuyến. Singapore linh hoạt hơn với hộ kinh doanh tại nhà, không yêu cầu giấy phép của cơ quan quản lý thực phẩm nhưng vẫn buộc chủ tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn an toàn, và có thể phải đăng ký với cơ quan quản lý nhà nước. Thái Lan nguyên tắc hơn, yêu cầu các doanh nghiệp thực phẩm, kể cả tại nhà, phải có giấy phép sản xuất và tuân thủ các tiêu chuẩn an toàn với quy trình kiểm tra cơ sở cụ thể.
Việt Nam sẽ cần thêm thời gian dài để tiệm cận các tiêu chuẩn tương đương ở Úc, Singapore hay Thái Lan. Nhưng có lẽ yêu cầu người đứng bếp phải đi học và tuân thủ các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm, và cơ sở kinh doanh bán món nhà làm phải có người giám sát có bằng cấp sẽ không phải là yêu cầu quá đáng, và có thể thực thi tức thì.
------------------------------
(1) https://nplaw.vn/quy-dinh-phap-luat-ve-ban-do-an-vat-online.html
(2) https://metric.vn/insights/thi-truong-banh-trung-thu-2024-bung-no-tren-thuong-mai-dien-tu-va-nhung-xu-huong-moi/
(3) https://thanhnien.vn/banh-trung-thu-nha-lam-lot-vao-tam-ngam-cua-co-quan-an-toan-thuc-pham-18525070217321752.htm
