(SGTT) - Những quy định kiểm tra giới tính mới trong điền kinh đang làm dấy lên tranh cãi toàn cầu. Dữ liệu từ World Athletics cho thấy hàng chục vận động viên có khác biệt phát triển giới tính (DSD), trong đó có nhiều trường hợp như Docus Ajok (Uganda) hay Maximila Imali (Kenya) phải chấm dứt sự nghiệp và rơi vào cảnh khốn khó sau khi bị loại khỏi đường chạy.
- Kiểm tra giới tính trong thể thao: Ranh giới ở đâu?
- Hơn 10.000 vận động viên tranh huy chương tại giải chạy lâu đời TPHCM
Vận động viên chạy trung bình cự Uganda Docus Ajok từng mơ ước trở thành nhà vô địch Olympic. Cô đã thi đấu chuyên nghiệp từ năm 2014, đại diện cho đất nước tại Đại hội Thể thao Khối thịnh vượng chung, Giải vô địch Điền kinh Thế giới và Đại hội Thể thao Sinh viên Thế giới.
Năm 2019, Ajok cho biết cô được liên đoàn điền kinh quốc gia yêu cầu làm xét nghiệm testosterone theo chỉ đạo của Liên đoàn Điền kinh Thế giới (World Athletics – WA). Điều tưởng chừng bình thường ấy đã trở thành bước ngoặt chấm dứt sự nghiệp. Ngay sau đó, cô được thông báo không còn được phép thi đấu các cự ly 800m và 1.500m.
“Họ bắt đầu đưa ra các quy định, quy chế đề xuất các biện pháp y tế,” Ajok nói. “Tôi từng giúp gia đình chi trả chi phí sinh hoạt, học phí cho các em, và cả cho bản thân. Giờ chúng tôi chẳng còn gì và chỉ đang vật lộn với cuộc sống.”
Câu chuyện của Ajok tương tự như vận động viên chạy nước rút Kenya Maximila Imali. Cô từng đủ điều kiện dự 800m tại Giải vô địch điền kinh trẻ thế giới nhưng năm 2014, một quan chức yêu cầu cô làm xét nghiệm máu và khám sức khỏe theo đề nghị của Liên đoàn Điền kinh Quốc tế (IAAF, nay là WA). Vài tháng sau, quản lý gọi điện thông báo Imali sẽ không được thi đấu vì mức testosterone trong máu quá cao. “Sự nghiệp của tôi kết thúc ngay lập tức. Không ai đấu tranh cho tôi. Đất nước bỏ mặc tôi. Giờ tôi không thể lo cho bản thân hay gia đình. Tôi có một cậu con trai đang phụ thuộc vào mình”, cô nói.
Những câu chuyện như Ajok hay Imali cho thấy những hệ lụy sâu sắc từ các quy định mới. Từ ngày 1-9, bất cứ ai muốn thi đấu ở hạng mục nữ trong các giải đỉnh cao đều phải trải qua một xét nghiệm gen “một lần trong đời”, lấy mẫu máu hoặc tế bào máu để kiểm tra sự hiện diện của gene SRY hoặc dấu hiệu di truyền tương tự nhiễm sắc thể Y.
Theo Tiến sĩ Stephane Bermon, Trưởng ban y tế và khoa học của WA, dữ liệu 25 năm qua cho thấy các vận động viên có khác biệt phát triển giới tính (DSD), mang kiểu nhiễm sắc thể 46 XY với tinh hoàn nam nhưng được ghi nhận là nữ khi sinh ra, chiếm tỉ lệ cao trong các vòng chung kết lớn. Ông cho biết có khoảng 50 - 60 trường hợp DSD ở điền kinh, với tổng cộng 135 lần góp mặt ở chung kết quốc tế từ năm 2000 đến 2023. Bermon lập luận rằng điều này “làm tổn hại đến tính toàn vẹn của các cuộc thi nữ”.
Quy định mới của WA nêu rằng “nam giới sinh học”, tức người có nhiễm sắc thể Y chỉ được phép thi đấu ở hạng mục nữ nếu chưa từng trải qua phát triển giới tính nam, bao gồm dậy thì nam. Trong khi đó, các vận động viên DSD có XY, trước đây đã tuân thủ quy định cũ, vẫn được thi đấu nếu duy trì mức testosterone trong máu “dưới 2,5 nmol/L mọi lúc” và hợp tác theo sự giám sát. Ngược lại, những vận động viên DSD chưa từng đáp ứng đủ tiêu chí trước đó sẽ không được tham dự các giải xếp hạng nữ. Điều này đồng nghĩa một số tài năng trẻ có DSD có thể sẽ không bao giờ được thi đấu ở cấp độ đỉnh cao.
Chủ tịch WA Sebastian Coe khẳng định mục tiêu của chính sách là “bảo vệ và thúc đẩy tính toàn vẹn của thể thao nữ”, nhấn mạnh rằng “giới tính không thể lấn át sinh học”. Tuy nhiên, một số nhà khoa học như Giáo sư Andrew Sinclair, người phát hiện gene SRY, cho rằng việc dùng xét nghiệm này để xác định giới tính sinh học là “quá đơn giản hóa” và không mang tính “rõ ràng, dứt khoát”.
Trong lúc các tranh cãi khoa học và pháp lý còn tiếp diễn, những vận động viên như Ajok hay Imali vẫn phải đối mặt với việc sự nghiệp khép lại đột ngột, tất cả từ một xét nghiệm giới tính.
Theo CNN, The Guardian
