(SGTT) - Khoai có mùi khai giống như khoai mài nhưng củ dài cả mét, mọc ở bìa rừng, ăn sâu trong hốc đá, có nhiều ở miền núi tỉnh Phú Yên.
- Đến Phú Yên, khám phá vẻ đẹp thanh bình ven sông Trà Bương
- Ghé thăm gia đình duy nhất còn giữ nghề làm bún bắp ở Phú Yên
Khoai đem nấu chín chấm với đường cát trắng khi ăn thấy sực sực, có vị ngọt bùi, còn nấu canh tôm chan cơm ăn vị ngon níu kéo đầu lưỡi. Ở Phú Yên, loại khoai này chỉ có ở miền núi.
Khoai mọc tự nhiên
Chị Mai Thị Lành, ở xã An Lĩnh (huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên), vác cuốc, xà beng vào Núi Điệp (xã An Lĩnh) đào khoai khai. Đến nơi thấy dây khoai khai, chị Lành vạch trong bụi rậm tìm gốc. Chị Lành dùng xà beng đào rồi dùng cuốc moi theo củ khoai ăn sâu vào hốc đá.
Củ khoai to bằng bắp tay người lớn, giống như củ khoai mài nhưng dài. Moi ló củ một đoạn, chị Lành bẻ củ rồi moi tiếp. Chị Lành nói "Dây khoai khai ra nhiều củ, có củ dài cả mét, tuy nhiên khó có ai đào được nguyên củ mà cứ đào bẻ từng đoạn vì củ ăn sâu trong hốc đá, xuyên qua rễ cây, gai quýt. Vì củ dài nên đi đào khoai khai ham lắm, cứ moi theo lấy củ, có hôm ở luôn trưa ngoài rừng. Đào được ba dây khoai khai, chiều chở về nửa bao tải".
"Khoai khai bán 20.000 đồng/kg, có năm tôi bỏ túi 10 triệu đồng. Đi đào khoai khai, rảnh lúc nào đào lúc nấy mà chỉ đào tháng mùa nắng, chớ không phải đào quanh năm suốt tháng. Mùa mưa dễ đào nhưng đối với khoai khai mùa mưa no nước ăn không ngon, mùa Hè củ dẻo dai, ngọt", chị Lành nói thêm.
Còn chị Lê Thị Điệp cũng ở xã An Lĩnh chia sẻ có hôm rủ hai người đào khoai khai, thay phiên nhau đào lấy hết củ khoai dài cả mét. Có lúc gặp dây khoai khai còn non, củ dài bằng củ sắn dễ đào. Khoai khai đào rửa sạch đem xuống miền biển, các xã An Ninh Đông, An Ninh Tây (huyện Tuy An) bán, người ta mua hết. Vỏ của củ khoai khai rất mỏng, khi gọt bỏ lớp vỏ mỏng sẽ gặp chất nhớt như khoai mài.
“Trồng khoai mài có người bón phân hóa học, còn khoai khai hoàn toàn tự nhiên, nó tốt nhờ lá cây rừng ủ mục. Khoai khai người dân ở đây gọi là đồ rừng 100%. Loại khoai này thân dây leo, dây màu tím có gai, lá xanh. Ở đâu xa không biết, nhưng ở huyện Tuy An chỉ có vùng núi cao hẻo lánh ở xã An Lĩnh mới có', chị Điệp nói.
'Hạp' với nấu canh tôm
Nói về khoai khai, ông Nguyễn Văn Bình, ở xã Xuân Quang 3 (huyện Đồng Xuân) nói "Con gái tôi lấy chồng ở xã An Lĩnh, đào khoai khai mang về cho ba mẹ. Hồi giờ chưa ăn, mới ăn lần đầu chỉ chan húp chút nước có vị ngọt thanh tao, rồi sau đó ăn cái tức là phần củ khoai, cả hai vị ngon níu kéo đầu lưỡi. Ăn no đứng dậy mà còn thèm".
Chị Nguyễn Thị Hương, con gái ông Bình, nói khoai khai nấu canh không hảo thịt mà hạp với nấu canh tôm. Khoai có đặc tính nửa khoai nửa sâm nên dẻo dai, nấu lâu trên bếp không rã như khoai mài. Khi nấu canh xắt nhỏ thành cọng dài bằng nửa ngón tay, hoặc đem mài tròn như cọng bún nhưng ngắn'.
Trong quá trình đào làm gãy củ khoai, sót lại mày, tức là một lát nhỏ bằng khu chén, dày bằng chiều ngang ngón tay thì sau đó mày khoai nảy mầm đội lá ủ mọc lên lại.
Là một trong những người nhiều năm đào khoai khai, chị Trang cho biết "Khoai đem nấu chín chấm với đường cát trắng vì nó vừa dẻo vừa dai, sực sực có vị ngọt, thơm và có một chút khai. Còn nấu canh tôm chan cơm ăn vị ngon dẻo, có chút vị béo. Khoai này đào về để năm, mười ngày hoặc nửa tháng không hư".
Khoai khai mọc hoang dã khắp các bìa rừng, nương rẫy. Loại khoai này luôn có quanh năm, vào mùa nắng nóng người dân ở đây thường rủ nhau đi đào khoai khai về chế biến các món ăn. Món nào được chế biến từ khoai khai cũng rất dân dã và bổ mát. Ai đã từng thưởng thức món khoai khai luộc dù có đi đâu xa cũng luôn nhớ.
"Trong thời kháng chiến chống Mỹ, người dân đào khoai khai ăn trừ cơm, chống đói. Hồi chiến tranh vùng xã An Lĩnh chỉ có khoai khai mới đắp đổi cho cả nhà vượt qua nạn đói trong những năm tháng chiến tranh", ông Lê Văn Lạc, 80 tuổi, nguyên Bí thư Đảng ủy xã An Lĩnh nói.
Mạnh Hoài Nam
