(SGTT) - Mưa bão thất thường, sụt lún sạt lở không lường trước cùng nhiều hiện tượng thời tiết khắc nghiệt khác thậm chí thảm họa đã xảy ra trong thời gian gần đây, và người ta không biết những gì sẽ xảy đến trong những ngày tháng tiếp theo. Bởi Trái đất đang diễn ra thời kỳ El Nino mới, bắt đầu từ cuối tháng 3-2023 và có thể còn kéo dài đến sau tháng 4-2024. Đây hẳn là một kỳ El Nino nguy hiểm do biến đổi khí hậu, làm trầm trọng thêm những hiệu ứng thời tiết cực đoan của hiện tượng thiên nhiên này.
Người ta biết đến hiện tượng thiên nhiên kỳ lạ này từ các năm 1600 khi các đội đánh cá ngoài khơi Nam Mỹ nhận thấy cứ vài năm một lần vào dịp Noel, nước chung quanh thuyền của họ đặc biệt ấm áp. Họ đặt tên cho hiện tượng này là El Nino de Navidad, nghĩa là đứa trẻ Giáng sinh, ám chỉ Chúa Kitô mới sinh.
Thực ra sự nóng lên đặc biệt đó không phải là điều gì mới mẻ. Có bằng chứng cho thấy các sự kiện El Nino mạnh đã xảy ra từ khoảng 10.000 năm trước trong thời kỳ đầu Holocene, kỷ nguyên địa chất hiện tại của chúng ta, và thậm chí hàng triệu năm trước đó. Và, các kiểu thời tiết cực đoan liên quan đến nó có thể đã đóng vai trò trong việc kết thúc nhiều nền văn minh cổ đại, như ở Peru.
Khi Trái đất xoay quanh trục thì nó hình thành một luồng không khí di chuyển theo đường xích đạo, xuyên qua Thái Bình Dương, từ bờ Tây châu Mỹ đến vùng Đông châu Á, và cũng tạo ra các luồng gió đối lưu theo chiều ngược lại ở cả phía Bắc và phía Nam đường xích đạo. Người ta gọi hệ thống này là gió mậu dịch vì các thương thuyền nương theo đó mà đến những nơi nhất định rồi trở về theo luồng gió thuận.
Hệ thống các luồng gió trên không và các dòng hải lưu dưới nước rất phức tạp, nhưng người ta nhận ra mỗi khi làn gió mậu dịch ở ngoài khơi Peru và trung tâm Thái Bình Dương thổi chậm lại, dòng nước nóng dưới sâu trồi lên làm ấm mặt biển thì một kỳ El Nino mới được hình thành, kéo dài trung bình khoảng 9 đến 12 tháng. Thời gian giữa các kỳ El Nino cũng khá thay đổi, khoảng từ 2 đến 7 năm một lần.
Vấn đề là biến đổi khí hậu với việc bầu khí quyển mỗi ngày một nóng lên làm khuếch đại hiệu ứng tiêu cực của El Nino, nhất là từ hai thập kỷ trở lại đây. Hiệu ứng này cũng bao gồm cả việc đem mưa từ chỗ này đổ sang chỗ khác và làm trầm trọng thêm cùng kéo dài những đợt hạn hán.
Từ năm 2000 đến nay đã có 7 kỳ El Nino, và đi kèm với nó là hạn hán khắc nghiệt, cháy rừng kinh khủng, thiếu nước trầm trọng, và ngược lại ở nơi khác mưa lũ tàn phá, sạt lở liên miên, kèm theo đó là những trận bão lớn mạnh hơn, nhặt hơn.
Đặc biệt đã xuất hiện một El Nino rất mạnh kéo dài hai năm 2014-2016, và nay thế giới đang sợ một El Nino 2023-2024 rất mạnh với những hiệu ứng tai hại trong thời gian nó đang diễn ra và cả sau đó, bao gồm việc đưa nhiệt độ tăng thêm của Trái đất vượt ngưỡng quy ước 1,5 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp.
Người ta biết những thời kỳ El Nino cực mạnh đã dẫn đến dịch bệnh, chết chóc, đói kém, chiến tranh và cả việc phá hủy các nền văn minh. Mấy năm gần đây các sóng nhiệt (heat waves) chết người tạo nên bởi luồng khí nóng xuất hiện thường xuyên trên nhiều châu lục, và từ đầu năm nay các dòng nhiệt (underwater heat waves) không chỉ xuất hiện theo đường xích đạo trên bờ Tây châu Mỹ mà cả ở trung tâm Thái Bình Dương, ở Đại Tây Dương và Ấn Độ Dương.
Điều này nói lên sự phối hợp nhịp nhàng giữa hiện tượng thiên nhiên El Nino và sự ấm lên của bầu khí quyển dưới hiệu ứng nhà kính do con người tạo ra. Có thể nói trong ngắn hạn, con người chẳng thể làm gì được với sự phối hợp chết chóc này, ngoại trừ những kế hoạch rất cụ thể ở mỗi nước, mỗi vùng để bảo vệ chính con người khỏi đói khát và dịch bệnh, đặc biệt trên ba mặt trận y tế, lương thực và cứu hộ.
Anh Vũ
