ThS BS. Lê Thị Kiều Dung -
HPV (Human Papilloma Virus) là loài vi rút đặc biệt chỉ gây bệnh trên biểu mô da và màng nhầy ở người. Cho đến nay, hơn 100 típ (type) đã được xác định, trong đó có 30-40 típ thuộc vùng hậu môn-sinh dục. Tùy vào khả năng gây ung thư hay không mà người ta chia các típ HPV ra làm hai nhóm. Một là HPV nguy cơ thấp gây ra mụn cóc ở bàn tay-bàn chân, mồng gà ở vùng hậu môn-sinh dục… Hai là HPV nguy cơ cao hiện có khoảng 15 típ gây ra ung thư, đặc biệt HPV 16, 18 gây ra ung thư cổ tử cung (UTCTC).
Cho đến nay, các nhà khoa học đã xác nhận HPV là nguyên nhân hàng đầu của UTCTC (99,7% các trường hợp UTCTC đều có sự hiện diện của nhóm HPV nguy cơ cao).
Lây truyền
HPV chủ yếu lây truyền qua đường tình dục, qua tiếp xúc như sinh dục-sinh dục, tay-sinh dục, miệng-sinh dục. Nhiễm HPV là một trong những bệnh lý lây truyền qua đường tình dục phổ biến nhất và dễ dàng nhất. Nguy cơ nhiễm HPV cao nhất khi có tiếp xúc tình dục càng sớm.
Tỷ lệ lây truyền HPV giữa nam và nữ qua giao hợp thay đổi từ 5 tới 100%, trung bình khoảng 40%. Tuy nhiên, HPV rất đề kháng với nhiệt và khi bị làm khô. Do đó, HPV còn có những đường lây truyền không qua tình dục như qua các đồ vật như dụng cụ cắt móng tay-móng chân, kềm bấm sinh thiết, đồ lót… Vì vậy, bao cao su không bảo vệ được 100% nguy cơ lây nhiễm vì còn tiếp xúc da ở vùng âm hộ, hậu môn. Đặc biệt HPV có thể lây truyền dọc từ mẹ sang con trong lúc sanh gây ra đa bướu gai đường hô hấp.
Theo số liệu thống kê của Trung tâm kiểm soát bệnh tật Mỹ (CDC-US), ít nhất 50% dân số có hoạt động tình dục sẽ có nguy cơ cao bị nhiễm HPV vào một thời điểm nào đó trong cuộc đời. Trong 10 năm đầu tiên sau giao hợp, tần suất lưu hành bệnh gần 25% và nguy cơ nhiễm HPV trong suốt cuộc đời có thể lên tới 80%. HPV chủ yếu lây truyền qua đường tình dục, vì vậy các đối tượng có quan hệ tình dục không an toàn dễ có nguy cơ nhiễm HPV, đặc biệt các đối tượng tiêm chích ma túy có nguy cơ bị nhiễm HPV rất cao.
HPV chủ yếu lây qua đường tình dục qua các vết trầy xước hoặc vết loét vi thể trên biểu mô, vì vậy nam giới cũng có nguy cơ bị nhiễm HPV tương tự như nữ giới. Cũng như ở nữ, nam giới nhiễm các tuýp HPV nguy cơ thấp sẽ bị mụn cóc ở bàn tay-bàn chân…, hoặc mồng gà dương vật, hậu môn… Nhiễm HPV nguy cơ cao sẽ có nguy cơ bị ung thư dương vật, ung thư hậu môn, ung thư hầu họng-thanh quản…
Nhiễm HPV nguy cơ thấp gây ra các tổn thương mụn cóc ở bàn tay-bàn chân, mồng gà vùng hậu môn-sinh dục (hơn 75% bạn tình bị mồng gà khi tiếp xúc). Mồng gà có thể gây ngứa, bỏng rát, chảy máu, đau. Nhiễm HPV nguy cơ cao thường không có biểu hiện lâm sàng rõ ràng, chỉ phát hiện được nhờ vào xét nghiệm tìm HPV.
HPV có điều trị được không?
Cho đến nay, điều trị HPV vẫn chỉ là điều trị triệu chứng, chưa có thuốc điều trị đặc hiệu để diệt vi rút. Tuy nhiên, trên 40% các trường hợp mồng gà, mụn cóc có thể tự thuyên giảm. Việc điều trị thường gây đau và xấu hổ. Các thuốc bôi tại chỗ hay phẫu thuật đều được dùng điều trị mụn cóc cơ quan sinh dục. Tỷ suất tái phát biến động rất lớn, dưới 5% với điều trị bằng podofilox hay laser và trên 65% với các biện pháp điều trị khác.
Đối với các tuýp HPV nguy cơ cao cũng chưa có thuốc đặc hiệu để diệt vi rút, tuy nhiên khả năng “sạch nhiễm” tự nhiên là 80% sau 6-8 tháng, chỉ có 20% là nhiễm kéo dài (nhiễm tồn tại). Nguy cơ ung thư xảy ra ở các trường hợp nhiễm kéo dài hoặc tái nhiễm nhiều lần. Vì vậy để ngăn ngừa tái nhiễm, cần chích ngừa HPV.
Phòng ngừa bằng vắc xin
Cách phòng ngừa HPV hiên nay là chích ngừa, tuy nhiên việc này đang gây hoang mang dư luận vì các tác dụng phụ, vậy lời khuyên của bác sĩ đối với cộng đồng như sau:
Cho tới nay, sau hơn 10 năm, hơn 80 triệu liều vắc xin HPV đã được chích tại Mỹ nhưng tính an toàn của vắc xin như thế nào? Vắc xin HPV đã được nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng nghiêm ngặt và chứng tỏ tính an toàn. Ít nhất, 29.000 nam và 15.000 nữ tham gia vào nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng cho vắc xin tứ giá. Hơn 15.000 đã tham gia nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng cho vắc xin chín giá.
Tác dụng phụ được ghi nhận thường là đau, đỏ và sưng ở cánh tay nơi chích. Những tác dụng phụ khác bao gồm ngất xỉu, chóng mặt, sốt, nhức đầu và nôn ói.
Sau 10 năm theo dõi, CDC và những tổ chức y tế khác đã xác định rằng vắc xin HPV được ghi nhận rất an toàn.
Về hiệu quả, vắc xin kích thích sản xuất kháng thể đặc hiệu để phòng ngừa các tuýp HPV đặc hiệu có trong vắc xin. Các thử nghiệm lâm sàng trên vắc xin tứ giá cho thấy phòng ngừa được 91% nhiễm mới và 100% nhiễm kéo dài.
Hiện nay, vắc xin HPV chỉ được chỉ định cho phòng ngừa, tuy nhiên, nguyên tắc sử dụng sẽ tiếp tục thay đổi tùy theo nhóm tuổi, giới tính và chỉ định điều trị. Sự phát triển của các loại vắc xin mới cũng có thể mở rộng phạm vi cho điều trị HPV.
Lời khuyên cho người bệnh là dự phòng hai cấp. Cấp 1 chích vắc xin và các biện pháp phòng chống lây nhiễm khác như phòng chống các bệnh lây truyền qua đường tình dục, tuyên truyền giáo dục cộng đồng về quan hệ tình dục an toàn.
Dự phòng cấp 2 là khám định kỳ, tầm soát, phát hiện và điều trị kịp thời các tổn thương tiền ung thư.
Như vậy, UTCTC là ung thư có thể phòng ngừa bằng vắc xin phối hợp với các biện pháp làm giảm nguy cơ lây nhiễm HPV, song song với chương trình tầm soát để phát hiện và điều trị sớm tổn thương tiền ung thư.
(*) Chuyên sản phụ khoa Bệnh viện Đại học Y dược TPHCM.
