KHÁNH VÂN -
Tour du lịch Thanh Hóa một ngày tự thiết kế của chúng tôi thay đổi vào giờ chót khi anh tài xế tư vấn: “Đến Thanh Hóa mà không về Lam Kinh là thiếu sót lớn”. Chớp nhoáng “hỏi thăm” anh Google, chỉ kịp thu thập thông tin Lam Kinh là kinh thành thứ hai của nhà Hậu Lê, là nơi yên nghỉ ngàn thu của vị anh hùng dân tộc Lê Lợi, cả nhóm nhanh chóng quyết định cố đô thẳng tiến.
Theo anh tài xế, người Thanh Hóa không ai nói “đến” Lam Kinh mà là “về” Lam Kinh, bởi trong tâm thức của họ Lam Kinh là quê nhà của không ít người dân xứ Thanh khi cách đây hơn 600 năm cụ tổ của vua Lê Lợi là Lê Hối thấy chim bay về đậu quây quần thành bầy, quyết định san đất dựng nhà, hình thành một khu dân cư trù phú để sau đó trở thành căn cứ địa của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, nơi được cho là đã diễn ra Hội thề Lũng Nhai.
Sau khi chiến thắng giặc Minh và lên ngôi vua ở Đông Đô (Thăng Long), để tưởng nhớ quê hương tiên tổ, cũng là căn cứ địa của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, vua Lê Thái Tổ đã đổi tên vùng đất Lam Sơn thành Lam Kinh và cho xây dựng các công trình kiến trúc điện, miếu... để làm điểm nghỉ chân của các vua Lê khi về cúng bái tổ tiên, nơi ở của quan lại và quân lính trông coi Lam Kinh và là nơi yên nghỉ ngàn thu của tổ tiên, các vị vua, hoàng thái hậu nhà Lê cùng một số quan lại.
Lam Kinh thuộc thị trấn Lam Sơn và xã Xuân Lam – huyện Thọ Xuân, xã Kiên Thọ – huyện Ngọc Lặc, cách trung tâm thành phố Thanh Hóa khoảng 50 km. Nơi đây làm dịu lòng khách tham quan bởi không gian yên bình của khu rừng nguyên sinh tách biệt với sự ồn ào của cuộc sống bên ngoài. 600 năm trước, rừng được ví như “chiếc áo giáp” che chở cho nghĩa quân Lam Sơn. Giờ đây, thiên nhiên yên tĩnh như những người lính suốt đời lặng lẽ canh giữ giấc ngủ ngàn thu cho các bậc đế vương và hoàng hậu triều Lê Sơ. Bước qua cầu Bạch bắc ngang sông Ngọc để vào khu trung tâm chính điện, vẻ đẹp cổ kính dẫu đã chịu sự tàn phá của thời gian vẫn cứ khiến lòng người lâng lâng những cảm xúc khó tả, như được trở về với cội nguồn tiên tổ, gần gũi và thân quen đến lạ.
Lam Kinh vẫn còn lưu giữ nguyên vẹn nét đẹp của không gian Việt với cây đa, giếng nước, sân đình. Bên phải Ngọ môn có giếng cổ Lam Sơn với niên đại trên dưới 700 năm. Tương truyền giếng được đào đúng mạch nên nước lúc nào cũng trong và đầy. Nơi đây từng được xem là giếng làng, nơi cung cấp nước ăn uống cho hàng ngàn người dù độ sâu từ mặt nước xuống đáy giếng chỉ khoảng 4 m.
Từ đây có thể nhìn thấy cây đa thị hơn ba trăm tuổi xum xuê tỏa bóng mát bên trái sân rồng. Chỉ cái tên thôi đã nghe ngồ ngộ, nhưng khi đến gần, nhìn một cành thị khô được những cành đa ôm chặt, bất giác tất cả đều liên tưởng đến một tình yêu thủy chung mà cái chết vẫn không thể chia lìa. Những người am tường về mảnh đất này kể rằng, nơi đây từng có một cây thị lúc nào đến mùa cũng luôn nặng trĩu quả, quanh năm rộn rã tiếng chim. Có lẽ đàn chim thường đến đây đã làm rơi một hạt đa dưới gốc cây thị. Cây đa lớn nhanh xanh tốt, quấn quýt ôm chặt cây thị. Tình yêu đó ước chừng đã hơn ba trăm năm. Cây thị vẫn xanh tươi trong gốc đa, mùa nào lại cho quả nấy. Nhưng vào năm 2007, cây thị đã chết, chỉ còn lại một cành khô nằm giữa những cành đa.
Không chỉ có cây đa thị, ở Lam Kinh còn hơn mười cây cổ thụ được xem là cây di sản. Trong số đó, có một sự trùng hợp ngẫu nhiên đến lạ kỳ khiến vùng đất này càng trở nên thiêng liêng hơn. Năm 2010 khi có quyết định phục dựng chính điện Lam Kinh, một cây lim khoảng 500-600 tuổi đột nhiên rụng lá và chết. UBND tỉnh Thanh Hóa quyết định dùng chính cây lim này cho việc trùng tu chính điện. Cây lim được cưa xuống hoàn toàn đặc ruột từ gốc đến ngọn và có đường kính trùng khít với đường kính chân tảng cái của chính điện.
Hiện nay cùng với tòa nhà chính điện đang hoàn tất những công đoạn cuối cùng, năm trong số chín tòa thái miếu cũng đã được phục dựng để du khách có thể dâng hương, mang dần sức sống trở lại cho cố đô tưởng chừng chỉ còn là phế tích suốt nhiều năm trước đó.
Một trong những điều được du khách chú ý ở Lam Kinh là hệ thống lăng, miếu và bia: lăng mộ vua Lê Thái Tổ và bia Vĩnh Lăng, lăng mộ vua Lê Thái Tông và bia Hựu Lăng, lăng mộ Hoàng thái hậu Ngô Thị Ngọc Dao (mẹ vua Lê Thánh Tông) và bia Khôn Nguyên Chí Đức, lăng mộ vua Lê Thánh Tông và bia Chiêu Lăng, lăng mộ vua Lê Hiến Tông và bia Dụ Lăng, lăng mộ vua Lê Túc Tông và bia Kính Lăng. Các lăng mộ đều có lối kiến trúc riêng nhưng có điểm chung là giản dị.
Vĩnh Lăng – lăng vua Lê Thái Tổ được đặt trên một thế đất rất đẹp, phía trước là núi Chúa, phía sau có gối tựa là núi Dầu, hai bên tả, hữu có hai dãy núi tạo thế hổ phục long chầu. Trước lăng có hai hàng tượng quan hầu và bốn cặp con giống bằng đá mang phong cách dân gian cách điệu gồm nghê, tê giác, ngựa, cọp có niên đại cách đây 582 năm. Nếu không được giới thiệu, có lẽ ít ai đoán được đôi cọp ở vị trí cuối cùng. Không uy nghi, không hung dữ như hình ảnh thường thấy của chúa sơn lâm, đôi cọp cách điệu ở lăng vua Lê Thái Tổ ngồi với tư thế khoan thai, hiền từ, thể hiện sự an lạc.
Đi dọc con đường rợp bóng cây, cách Vĩnh Lăng khoảng 300 m là bia Vĩnh Lăng, tấm bia vẫn còn khá nguyên vẹn ở tuổi 582. Cảm giác vừa ngạc nhiên, vừa khâm phục các bậc tiền bối khi hình dung người xưa đã có thể mang được một khối đá trầm tích biển nặng gần hai mươi tấn về tận vùng đất này. Tấm bia cao 2,79 m, rộng 1,94 m, đặt trên lưng một con rùa lớn cũng làm bằng đá trầm tích biển nguyên khối, có chiều dài 3,46 m, rộng 1,94 m, cao 0,9 m. Trên thân rùa còn lưu lại nhiều dấu vết hóa thạch của các loài nhuyễn thể sống trong nước biển như trai, sò, ốc…
Rùa ở bia Vĩnh Lăng có sáu móng, chiếc móng thứ sáu bị khuyết. Nhiều giả thuyết lý giải cho chiếc móng thứ sáu bị khuyết, trong đó có hai giả thuyết nổi trội gắn với giả thuyết nỏ thần và giả thuyết vua Lê Thái Tổ trị vì sáu năm nhưng có một năm chưa tròn. Nội dung văn bia cũng được xem là một thiên cổ hùng văn ghi lại thân thế sự nghiệp của Lê Thái Tổ do Nguyễn Trãi soạn và Văn Phỉ khắc bia. Với những dòng chữ điêu khắc tinh xảo, những hình ảnh rồng uốn lượn tượng trưng cho thiên tử trên thân bia, trong những chiếc lá đề, hoa văn hình sóng nước, bia Vĩnh Lăng không chỉ là một công trình điêu khắc đá có giá trị nghệ thuật mà còn là tư liệu quý giá trong việc nghiên cứu lịch sử giai đoạn Lê Sơ.
Chia tay Lam Kinh, bước trở ra trên sân rồng tôi chợt nghĩ một ngày mình sẽ quay trở lại đây đúng vào dịp lễ hội Lam Kinh (21 và 22-8 Âm lịch) để được cùng hòa trong dòng người xứ Thanh tưởng nhớ công ơn của các vị anh hùng giải phóng dân tộc và gửi lời nguyện ước cầu cho mưa thuận gió hòa, đời sống ấm no hạnh phúc.
