(SGTT) – Trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) ngày càng phát triển mạnh mẽ, Nhật Bản vừa thông qua đạo luật đầu tiên nhằm điều chỉnh việc phát triển và ứng dụng công nghệ này. Đạo luật nhấn mạnh tới việc thúc đẩy đổi mới nhưng vẫn đảm bảo các tiêu chuẩn an toàn, đạo đức và minh bạch, đưa Nhật Bản vào nhóm quốc gia tiên phong xây dựng khung pháp lý cho AI.
- Nhà hàng Krasota làm mới bữa ăn bằng trí tuệ nhân tạo
- IBM’s Watson: Săn việc trong thời trí tuệ nhân tạo
Hỗ trợ sáng tạo và thúc đẩy hợp tác giữa chính phủ và doanh nghiệp
Ngày 27-5, Quốc hội Nhật Bản đã phê chuẩn “Đạo luật về Thúc đẩy Nghiên cứu, Phát triển và Ứng dụng Trí tuệ Nhân tạo”, trở thành văn bản pháp lý đầu tiên điều chỉnh toàn diện AI tại quốc gia này. Động thái nhằm đánh dấu bước ngoặt trong cách tiếp cận của quốc gia này đối với công nghệ đang gây ảnh hưởng tới mọi mặt của đời sống và kinh tế toàn cầu.
Khác với mô hình kiểm soát nghiêm ngặt đang được triển khai tại Liên minh châu Âu, đạo luật của Nhật Bản chọn hướng tiếp cận "nhẹ tay" hơn khi chú trọng hỗ trợ sáng tạo và thúc đẩy hợp tác giữa chính phủ và doanh nghiệp.
Theo phân tích từ Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), đạo luật không áp đặt nghĩa vụ pháp lý cụ thể cho các công ty phát triển AI, mà thay vào đó, xây dựng các bộ hướng dẫn thực hành hữu ích, khuyến khích ngành công nghiệp tuân thủ các nguyên tắc minh bạch, đáng tin cậy và có thể giải thích.
Điểm đặc biệt trong văn bản luật lần này là sự khéo léo cân bằng giữa kỳ vọng đổi mới và yêu cầu kiểm soát rủi ro. Các công ty AI sẽ không bị ràng buộc bởi các chế tài cụ thể, nhưng được kỳ vọng công khai các biện pháp đảm bảo an toàn và minh bạch. Chính phủ Nhật Bản cũng có quyền yêu cầu các tổ chức phát triển AI cung cấp thông tin về hệ thống và các tiêu chuẩn an toàn ngay cả trước khi xảy ra sự cố.
Theo Asahi Shimbun, điều khoản này giúp các cơ quan chức năng có thể chủ động phòng ngừa rủi ro thay vì chỉ phản ứng sau khi hậu quả đã xảy ra. Ngoài ra, đạo luật còn nêu rõ mục tiêu tăng cường hợp tác công - tư và thúc đẩy các nghiên cứu về AI có trách nhiệm, bao gồm cả các lĩnh vực như giáo dục, chăm sóc y tế, giao thông và công nghiệp.
Sự khác biệt với phương Tây
Cách tiếp cận của Nhật Bản được giới quan sát đánh giá là "thân thiện với AI", trái ngược với khung pháp lý vừa được thông qua của Liên minh châu Âu, vốn yêu cầu phân loại hệ thống AI theo mức độ rủi ro và áp đặt nghĩa vụ kiểm tra, báo cáo nghiêm ngặt đối với các hệ thống “rủi ro cao”.
Trong một báo cáo của hãng luật quốc tế Clifford Chance, Nhật Bản được mô tả là đang tìm kiếm một con đường trung dung, nơi AI được xem là động lực phát triển quốc gia, nhưng không để lại những hậu quả xã hội tiêu cực như thiên vị, phân biệt đối xử, hay xâm phạm quyền riêng tư.
Chính phủ Nhật Bản cũng cam kết duy trì các nguyên tắc bảo vệ quyền con người và pháp quyền trong quá trình triển khai công nghệ mới. "Chúng tôi mong muốn tạo ra một xã hội nơi AI có thể được sử dụng một cách an toàn, hiệu quả và tôn trọng các giá trị cơ bản", một trích dẫn trong báo cáo của Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản nêu rõ.
Thách thức phía trước
Dù được đánh giá là một bước đi đúng hướng, đạo luật mới của Nhật Bản vẫn đối mặt với nhiều thách thức trong việc giám sát và thực thi. Việc thiếu các ràng buộc pháp lý cụ thể có thể khiến luật mất đi sức nặng nếu doanh nghiệp không tự nguyện tuân thủ.
Ngoài ra, trong khi các cường quốc công nghệ như Mỹ và EU đang đẩy mạnh xây dựng chuẩn mực toàn cầu cho AI, Nhật Bản sẽ phải tích cực hơn trong việc kết nối và đồng bộ hóa khung pháp lý trong nước với môi trường quốc tế, nhằm tránh tình trạng "đơn phương một chiều" về tiêu chuẩn kỹ thuật.
Tuy vậy, giới chuyên gia cho rằng đạo luật của Nhật Bản là mô hình tham khảo tiềm năng cho các quốc gia đang tìm kiếm sự cân bằng giữa đổi mới và kiểm soát rủi ro, đặc biệt trong bối cảnh AI phát triển nhanh, vượt ngoài dự báo của cả chính phủ lẫn doanh nghiệp.
Theo csis, asahi, insideprivacy
