(SGTT) - Đề xuất hướng nghiệp từ mầm non của Đại biểu Quốc hội Đàng Thị Mỹ Hương có thể gây hiểu lầm rằng trẻ con phải chọn nghề từ tuổi mầm non. Tuy nhiên, nếu chúng ta hiểu đúng bản chất rộng lớn của hướng nghiệp như chị Phạm Thị Minh Đức, nhà thực hành về làm cha mẹ và hướng nghiệp, giải thích thì đại biểu Mỹ Hương đã làm được một việc vô cùng cần thiết là nâng cao nhận thức của gia đình và xã hội về hướng nghiệp từ sớm cho trẻ em.
Tại hội nghị Đại biểu Quốc hội chuyên trách góp ý các dự thảo luật liên quan đến giáo dục, Đại biểu Quốc hội Đàng Thị Mỹ Hương đưa ra đề xuất cần quy định rõ hơn về triển khai hướng nghiệp phù hợp với năng khiếu, sở trường, năng lực của học sinh ngay từ mầm non, tiểu học, không chỉ dừng ở THCS và THPT.
Đề xuất “hướng nghiệp từ mầm non” kéo theo nhiều tranh luận. Không ít ý kiến cho rằng học sinh cấp 2, cấp 3 còn khó để triển khai hướng nghiệp nói chi trẻ ở tuổi mầm non. Một số chuyên gia giáo dục lại coi ý tưởng này cần suy nghĩ một cách nghiêm túc và nên có kế hoạch dài hạn trong giáo dục.
Hồi tôi sang Mỹ (2004) làm việc, cậu con trai của tôi khi đó 3 tuổi. Cháu rất năng động, thích chạy cùng bạn và hay cầm đầu các trò vui. Đưa cháu đến chơi nhà người bạn ở Maryland vốn thích bóng bầu dục Mỹ, thấy cháu có dáng của một đứa bé chơi thể thao, anh bảo tôi, hãy cho cháu học chơi bóng bầu dục từ bé vì kiểu chạy này có hơi hướng của vận động viên chuyên nghiệp.
Tưởng đùa, hóa ra cháu có năng khiếu thật, tôi cũng cho cháu đi học thêm môn bóng Mỹ mà chơi kiểu toàn húc nhau. Vào trung học, cháu được làm đội trưởng đội bóng của trường, cũng nhờ đó mà vào đại học được hưởng 50% học bổng và tiếp tục “húc nhau” với bạn ở các trường đại học khác.
Giờ thì cháu đã tốt nghiệp đại học ngành IT, đã đi làm, không còn chơi bóng nữa. Anh bạn cứ tiếc mãi, giá như cho học bài bản, may mắn được vào các đội bóng chuyên nghiệp, ngồi dự bị cũng được lương 200.000-300.000 đô la Mỹ/năm.
Có thể tôi đã không biết hướng nghiệp cho cháu từ thuở lên 3. Kể chuyện này cho chị Phạm Thị Minh Đức, nhà thực hành về làm cha mẹ và hướng nghiệp, chị cười vui và nói rằng, nếu cháu được hướng nghiệp cẩn thận từ mầm non thì biết đâu được.
Nghe chị giải thích tôi mới hiểu kỹ hơn rằng, phần lớn chúng ta hiểu lầm hướng nghiệp là chọn một ngành học rồi chọn trường cao đẳng, đại học đào tạo ngành đó và khi tốt nghiệp sẽ đi làm nghề theo ngành đã học. Chọn ngành, chọn trường, chọn nghề là những bước rất quan trọng nhưng không phải là cả quá trình hướng nghiệp.
Trong thực tế, hướng nghiệp bắt đầu từ lúc một đứa trẻ bộc lộ sự thích thú của cháu với một số điều kiện xung quanh. Quá trình này cũng không kết thúc khi một sinh viên cầm tấm bằng cao đẳng, đại học trên tay để bắt đầu hành trình lao động của mình.
Điểm dừng của hướng nghiệp là khi người ta quyết định không lao động nữa, tức là có thể kéo dài đến tuổi 70+. Cũng không ngoại trừ về hưu rồi cũng cần hướng nghiệp ở tuổi hưu. Chị bạn bên Virginia có ông chồng Mỹ, năm nay cũng tuổi 80 vẫn gửi CV xin việc, lái xe từ Washington DC tới New York để được phỏng vấn. Ngay ở Hà Nội, tôi có anh bạn cùng viện cũ, năm nay 75 tuổi vẫn đi làm như chưa bao giờ nghỉ hưu.
Vì thế, gia đình và nhà trường có thể bắt đầu quá trình hướng nghiệp từ thưở đứa trẻ lên 3. Trong gia đình, bố mẹ chịu khó quan sát con chơi đùa để rút ra những nhận định ban đầu về mối quan tâm hoặc thế mạnh của cháu. Có đứa trẻ hiếu động thích leo trèo cả ngày, có đứa thích chơi đồ chơi cả buổi, có đứa thích làm quân hầu, có đứa nhất định làm chỉ huy, có đứa thấy động vật là lao vào nhưng cũng có trẻ nhìn thấy mèo là khóc thét, có trẻ nhìn thấy quả bóng là muốn “húc” như con trai của tôi.
Tôi có chú em út khi 7-8 tuổi có tính hay tò mò. Đi Ba Lan về tôi mua cho bố cái đài National của Nhật. Thấy cái đài nói như ma xó, chú mở ra xem các loại bóng bán dẫn, dây nhợ loằng ngoằng, rồi đài hỏng. Nhưng sau này, chú có doanh nghiệp sản xuất máy nghiền đá do có tố chất kỹ thuật, dù chỉ tốt nghiệp cấp 3.
Chị Minh Đức giải thích một cách khoa học, mọi đặc điểm tự nhiên của trẻ đều được thể hiện trong Lý thuyết Mật mã Holland (Holland Code), công cụ được sử dụng rộng rãi trên thế giới từ những năm 1960 đến nay.
Holland Code chia thiên hướng nghề nghiệp thành sáu nhóm: kỹ thuật, nghiên cứu, nghệ thuật, xã hội, quản lý và nghiệp vụ. Chúng ta thường có hai hoặc ba nhóm Holland thế mạnh. Các nhóm này sẽ giúp người đó dễ dàng phát triển theo những thiên hướng nghề nhất định. Tất nhiên, tài năng và sự học hỏi bền bỉ có thể giúp chúng ta học nhanh và làm được nhiều nghề khác nhau (như gần đây vô số người lao vào học và làm AI), nhưng các nhóm thiên hướng Holland thế mạnh sẽ giúp chúng ta làm nghề này thuận lợi hơn nghề khác.
Holland Code cũng được sử dụng trong bài trắc nghiệm hướng nghiệp trên trang https://www.onetonline.org. Đây là cơ sở dữ liệu về thông tin nghề nghiệp lớn nhất thế giới do Trung tâm Phát triển O*NET Quốc gia phát triển cho Bộ Lao động Mỹ. Người làm trắc nghiệm có thể tìm hiểu về đặc tính nghề nghiệp của mình qua sở thích tự nhiên. Từ đó họ kết nối vào kiến thức về thế giới nghề nghiệp để đưa ra quyết định tối ưu cho từng giai đoạn.
Hướng nghiệp có thể tạm chia ra làm các giai đoạn khác nhau với ưu tiên khác nhau:
1. Mầm non: được chơi đa dạng mọi lúc mọi nơi để khám phá sở thích và thế mạnh;
2. Tiểu học: trải nghiệm hoạt động ngoại khóa theo chiều rộng;
3. THCS: trải nghiệm hoạt động ngoại khóa theo chiều sâu, chọn tổ hợp;
4. THPT: chọn ngành, chọn trường, chọn nghề;
5. Đại học: trau dồi kiến thức - kỹ năng - thái độ để phát triển nghề nghiệp cơ bản;
6. Sau đại học: phát triển nghề nghiệp (tiếp);
7. Đi làm: phát triển nghề nghiệp (tiếp);
8. Về hưu: dừng làm việc hoặc học thêm kiến thức - kỹ năng mới để làm công việc mới.
Về mặt kỹ thuật, chúng ta có giáo dục và tư vấn hướng nghiệp. Trong hai giai đoạn mầm non và tiểu học, chỉ cần áp dụng giáo dục hướng nghiệp một cách tự nhiên, nhẹ nhàng thông qua các hoạt động vui chơi ở nhà, học tập ở trường. Đối với sáu giai đoạn sau, cần kết hợp cả giáo dục và tư vấn sâu cho cả học sinh, sinh viên và người đi làm.
Hướng nghiệp từ mầm non cần có chiến lược trong giáo dục với tầm nhìn quốc gia. Ở phương Tây, trẻ có thiên hướng đặc biệt kiểu thần đồng thường trở thành tài năng do được hướng nghiệp một cách khoa học thông qua bước 1 và 2 khá đơn giản mà lại hiệu quả.
