(SGTT) – Sau 20 năm đàm phán và xây dựng, Hiệp ước Biển cả của Liên Hợp Quốc (LHQ) với trọng tâm là bảo tồn đa dạng sinh học biển đã vượt qua rào cản cuối cùng về số lượng phê chuẩn cần thiết để chính thức có hiệu lực vào tháng 1-2026.
- Người dân tự nguyện giao nộp cá thể rùa biển 7kg để thả về tự nhiên
- Mua bán 5 trứng rùa biển, phạt 24 tháng tù và 1,05 tỉ đồng
Biển cả (high seas) là những vùng biển nằm ngoài phạm vi tài phán của một quốc gia, bao gồm các vùng biển không thuộc nội thủy, lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế hoặc vùng nước quần đảo của quốc gia đó.
Hiệp ước Biển cả được Morocco phê chuẩn hôm 19-9, giúp đạt ngưỡng 60 nước phê chuẩn cần thiết để có hiệu lực. Các nhà bảo vệ môi trường ca ngợi đây là một khoảnh khắc lịch sử vì hiệp ước này cho phép thiết lập các khu bảo tồn rộng lớn trên vùng biển quốc tế.
Đây cũng là điểm sáng trong bối cảnh sự lạc quan về ngoại giao quốc tế và hợp tác giữa các quốc gia hướng tới các mục tiêu chung đang giảm dần. Hiệp ước Biển cả có hiệu lực ngay đúng lúc các vùng biển quốc tế sắp trở thành địa điểm của các hoạt động công nghiệp gây tranh cãi, bao gồm cả khai thác khoáng sản dưới đáy biển.
Hiệp ước này cung cấp các quy định toàn diện về bảo tồn biển cả, thay thế cho các quy tắc chắp vá hiện có do các cơ quan LHQ và các tổ chức công nghiệp xây dựng trong các lĩnh vực như dầu khí, đánh bắt cá và vận tải biển.
Hiện tại, chưa đến 10% diện tích đại dương trên thế giới được pháp luật bảo vệ. Hiệp ước đặt mục tiêu thiết lập một số hình thức bảo vệ cho 30% diện tích biển vào năm 2030.
Phần lớn các nước thành viên của LHQ đã ký tán thành nội dung của Hiệp ước biển cả vào năm 2023. Nhưng để nó có hiệu lực ràng buộc về mặt pháp lý, các nước phải phê chuẩn hiệp ước, thường là thông qua cơ quan lập pháp. Khi một hiệp ước của LHQ vượt qua ngưỡng 60 nước phê chuẩn, điều này sẽ khởi động quá trình đếm ngược về cơ bản là bốn tháng để hiệp ước được ghi nhận trong luật pháp quốc tế. Dự kiến sẽ có thêm nhiều nước phê chuẩn hiệp ước vào tuần tới.
Ngoài mục đích chính tạo ra các khu bảo tồn, hiệp ước cũng cung cấp một khuôn khổ cho các bên phê chuẩn chia sẻ lợi nhuận từ các nguồn tài nguyên được tạo ra từ đa dạng sinh học ở vùng biển khơi.
Điều này giúp xoa dịu mối quan ngại chính của các nước đang phát triển, vốn cho rằng họ có quyền được chia sẻ cả kiến thức khoa học lẫn lợi nhuận tiềm năng trong tương lai từ những gì xem coi là di sản tập thể. Vật liệu di truyền có nguồn gốc từ các sinh vật biển ở vùng biển khơi, chẳng hạn như vi khuẩn, san hô hoặc bọt biển sống dưới đáy biển sâu có thể được ứng dụng trong y học, mỹ phẩm, thực phẩm và công nghệ sinh học.
Hiệp ước cũng nhằm mục đích bảo vệ các loài như cá ngừ, cá hồi, cá voi và cá mập di chuyển trên vùng biển khơi trước khi đến vùng biển lãnh hải của các quốc gia.
Mỹ đã ký Hiệp ước Biển cả dưới thời chính quyền Tổng thống Joe Biden nhưng chính quyền Tổng thống Donald Trump phản đối phê chuẩn.
Những nước đã phê chuẩn hiệp ước này có thể hợp tác với nhau để cố gắng thúc đẩy các nước gia chưa phê chuẩn phải tôn trọng các điều khoản liên quan.
Hồi tháng Tư, Tổng thống Trump đã ban hành một sắc lệnh hành pháp cho phép Cơ quan quản lý đại dương và khí quyển quốc gia Mỹ (NOAA) cấp giấy phép khai thác khoáng sản ở đáy của các vùng biển quốc tế. Đây là động thái mà hàng chục quốc gia khác cho rằng đã vi phạm các điều khoản của Công ước LHQ về Luật Biển năm 1982.
Công ước này không được phép khai thác ở vùng biển quốc tế cho đến khi Cơ quan Quản lý đáy biển quốc tế của LHQ (ISA) thống nhất về cách thức giám sát và quản lý hoạt động này. ISA đã trì hoãn việc ban hành các hướng dẫn đó nhiều lần trong những năm gần đây.
NOAA đang xem xét đơn xin cấp phép khai thác khoáng sản ở vùng biển quốc tế của Metals Company (Canada) thông qua một công ty con tại Mỹ. Công ty này đang đề xuất khai thác tại vùng biển Clarion-Clipperton, nằm giữa Hawaii và Mexico, nơi đáy biển có chứa các kim loại quí như nickel và mangan.
